Men gan cao (tăng men gan) là tình trạng các enzyme trong gan vượt quá mức bình thường, cảnh báo rằng tế bào gan đang bị tổn thương. Nhiều người thường chủ quan vì giai đoạn đầu có thể không có biểu hiện rõ ràng. Tuy nhiên, đây là “hiểm họa thầm lặng” có thể dẫn tới những bệnh lý gan nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ vì sao men gan cao nguy hiểm, nhận biết dấu hiệu và hướng dẫn các biện pháp bảo vệ lá gan khỏe mạnh.

Men gan cao là gì? Vì sao không nên chủ quan?

Men gan là các enzyme do gan sản xuất (chủ yếu là ALT – alanine transaminase và AST – aspartate transaminase) tham gia vào quá trình chuyển hóa trong gan. Khi tế bào gan bị viêm hoặc tổn thương, các enzyme này sẽ được phóng thích vào máu, làm chỉ số men gan trong xét nghiệm tăng cao so với bình thường. Ở nam giới khỏe mạnh, ALT và AST thường dưới ~35 U/L, còn ở nữ giới dưới ~25 U/L. Nếu vượt ngưỡng này, người ta phân mức độ men gan cao như sau: tăng nhẹ (gấp 1–2 lần giới hạn), trung bình (gấp 2–5 lần) và nặng (trên 5 lần giới hạn bình thường).

Men gan cao đồng nghĩa với việc một lượng lớn tế bào gan đã và đang bị hủy hoại. Đừng xem nhẹ tình trạng này, bởi lẽ về lâu dài men gan tăng có thể dẫn đến viêm gan mạn, xơ gan, thậm chí ung thư gan nếu không được điều trị. Nói cách khác, men gan cao là dấu hiệu cảnh báo lá gan của bạn đang “kêu cứu”. Chính vì vậy, hiểu được nguyên nhân gây tăng men gan và cách nhận biết sớm là rất quan trọng để chúng ta có hướng can thiệp kịp thời.

Nguyên nhân khiến men gan tăng cao

Men gan cao thực chất không phải là một bệnh độc lập, mà thường do tác động của nhiều yếu tố hoặc bệnh lý khiến gan bị tổn thương. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất:

• Viêm gan do virus: Nhiễm các virus viêm gan (A, B, C, D, E) – trong đó phổ biến nhất là viêm gan B và C – có thể gây men gan tăng vọt. Virus xâm nhập vào tế bào gan, nhân lên và phá hủy tế bào hàng loạt, khiến lượng men gan giải phóng rất lớn. Trong viêm gan siêu vi cấp tính, men gan thậm chí có thể tăng đột biến đến hàng ngàn U/L.

• Lạm dụng rượu bia: Uống nhiều rượu bia là nguyên nhân thường gặp gây men gan cao. Rượu kích thích quá trình viêm và hoại tử tế bào gan, đặc biệt làm AST tăng cao (có thể gấp 2–10 lần), trong khi ALT cũng tăng nhưng mức độ ít hơn. Việc uống rượu thường xuyên lâu ngày dẫn đến viêm gan do rượu và xơ gan.

• Tác dụng phụ của thuốc và độc chất: Nhiều loại thuốc có thể gây hại cho gan nếu dùng dài ngày hoặc quá liều, ví dụ như thuốc giảm đau, thuốc kháng viêm, thuốc điều trị lao… Lạm dụng thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc hoặc tiếp xúc với hóa chất độc cũng tạo gánh nặng cho gan. Gan phải làm việc quá mức để chuyển hóa các chất này, dẫn đến tổn thương tế bào gan và men gan tăng.

• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Việc tiêu thụ thực phẩm nhiều dầu mỡ, đường và các chất bảo quản độc hại có thể gây gan nhiễm mỡ và viêm gan. Thực phẩm bẩn (nấm mốc, nhiễm hóa chất, dư thuốc trừ sâu) đưa độc tố vào cơ thể, buộc gan phải hoạt động liên tục để giải độc, lâu ngày làm chết tế bào gan và gây tăng men gan.

• Béo phì, rối loạn chuyển hóa: Người thừa cân, tiểu đường… dễ mắc gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Mỡ dư thừa tích tụ trong gan làm suy giảm chức năng gan và đẩy men gan cao hơn bình thường. Đây là nguyên nhân ngày càng phổ biến ở người trung niên.

• Bệnh lý khác: Một số bệnh đường mật (viêm đường mật, sỏi mật), bệnh về tim (suy tim ứ huyết làm gan to) hoặc nhiễm trùng nặng (như sốt rét) cũng có thể dẫn tới men gan tăng cao. Những trường hợp này thường đi kèm triệu chứng của bệnh chính.

Nhìn chung, dù nguyên nhân là gì, men gan tăng cao thường diễn ra âm thầm. Gan có khả năng bù trừ rất tốt nên ở giai đoạn đầu người bệnh có thể chưa cảm nhận rõ vấn đề. Chỉ đến khi men gan tăng kéo dài hoặc tổn thương gan nặng hơn, các triệu chứng mới dần xuất hiện.

Dấu hiệu nhận biết men gan cao

Ở giai đoạn sớm, men gan cao thường không có triệu chứng rõ ràng, bệnh diễn tiến lặng lẽ nên người bệnh dễ bỏ qua. Khi tình trạng này kéo dài hoặc mức men gan tăng nhiều, cơ thể bạn có thể xuất hiện một số biểu hiện sau:

• Mệt mỏi, uể oải: Cảm giác đuối sức, mất năng lượng, có thể kèm sốt nhẹ toàn thân. Gan tổn thương khiến quá trình chuyển hóa bị ảnh hưởng, làm cơ thể suy nhược.

• Rối loạn tiêu hóa: Chán ăn, ăn không ngon, đầy bụng, buồn nôn hoặc nôn mửa. Nhiều người nhầm lẫn dấu hiệu này với bệnh dạ dày, nhưng đây cũng có thể là cảnh báo men gan tăng.

• Đau tức vùng hạ sườn phải: Vùng gan sưng to lên gây cảm giác đau âm ỉ hoặc căng tức dưới xương sườn bên phải. Triệu chứng này thường rõ hơn khi sờ thấy gan to hoặc khi vận động mạnh.

• Vàng da, vàng mắt: Là dấu hiệu đặc trưng của bệnh gan. Lòng trắng mắt ngả vàng và da vàng xuất hiện khi bilirubin (sắc tố mật) tích tụ do chức năng gan suy giảm. Nếu đã vàng da mắt nghĩa là tổn thương gan khá nghiêm trọng, không thể xem nhẹ.

• Nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu: Khi dịch mật ứ đọng (do viêm gan hoặc tắc mật), nước tiểu thường vàng sẫm như nước chè đặc, trong khi phân có thể nhạt màu hoặc hơi xám. Đây là dấu hiệu cho thấy gan và đường mật đang có vấn đề.

• Ngứa da toàn thân: Chức năng gan suy giảm làm các độc tố không được lọc bỏ hoàn toàn, lắng đọng trong da gây cảm giác ngứa ngáy khó chịu. Triệu chứng này thường tăng về đêm.

• Rối loạn thần kinh: Nếu men gan cao kéo dài dẫn đến suy gan nặng, người bệnh có thể bị rối loạn ý thức, mất tập trung, thậm chí hôn mê gan (do não bị ảnh hưởng bởi độc tố tích tụ). Đây là dấu hiệu nguy kịch cần cấp cứu khẩn cấp.

Cần lưu ý rằng các triệu chứng trên không đặc hiệu và dễ nhầm lẫn với bệnh khác. Do đó, cách chắc chắn nhất để biết men gan có tăng hay không là làm xét nghiệm máu định kỳ. Nếu bạn thuộc nhóm có nguy cơ (như uống nhiều rượu, viêm gan siêu vi, béo phì…) hoặc thấy xuất hiện những dấu hiệu nghi ngờ, hãy đến cơ sở y tế để kiểm tra chức năng gan kịp thời.

Cách giảm men gan cao và bảo vệ sức khỏe gan

Để kiểm soát men gan cao, điều quan trọng nhất là tập trung điều trị nguyên nhân gốc rễ (theo hướng dẫn của bác sĩ). Bên cạnh đó, người bệnh cần chủ động điều chỉnh lối sống và chế độ dinh dưỡng phù hợp để hỗ trợ phục hồi chức năng gan. Dưới đây là những biện pháp hữu ích giúp bảo vệ lá gan của bạn:

Điều chỉnh lối sống, chế độ sinh hoạt

• Hạn chế rượu bia: Nếu bạn đang uống nhiều rượu bia, hãy ngừng ngay hoặc giảm đến mức tối thiểu. Gan có thể phục hồi một phần tổn thương khi ngưng tác động của cồn. Tuyệt đối không uống rượu bia khi đang có men gan cao, vì sẽ làm tế bào gan phá hủy nhanh hơn.

• Xem xét thuốc đang sử dụng: Thông báo với bác sĩ về tất cả thuốc men và thực phẩm chức năng bạn đang dùng. Một số thuốc (giảm đau, kháng viêm, hạ cholesterol…) có thể cần tạm ngưng hoặc thay thế để giảm gánh nặng cho gan. Tuyệt đối không tự ý mua thuốc về uống hay dùng các bài thuốc truyền miệng chưa kiểm chứng, vì có thể làm tình trạng nặng hơn.

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Khi men gan cao, gan đang bị viêm và cần thời gian tái tạo. Bạn nên sắp xếp nghỉ ngơi, tránh lao động nặng, không thức khuya, đảm bảo ngủ 7–8 tiếng mỗi ngày. Ngủ đủ giấc và giảm stress sẽ giúp gan phục hồi tốt hơn.

• Chế độ ăn lành mạnh: Xây dựng một chế độ ăn tốt cho gan: tăng cường rau xanh, trái cây tươi và ngũ cốc nguyên cám; hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ chiên rán, thức ăn nhanh và đồ hộp chế biến sẵn. Nên tránh các thức ăn nhiễm bẩn, nấm mốc (ví dụ đậu phộng mốc chứa aflatoxin rất độc cho gan). Không bỏ bữa, đặc biệt là bữa sáng, để tránh gây rối loạn chuyển hóa ở gan.

• Uống đủ nước, hạn chế nước ngọt: Uống 1.5–2 lít nước mỗi ngày giúp gan thận thải độc hiệu quả hơn. Tránh xa đồ uống có gas, nhiều đường vì chúng làm tăng gánh nặng chuyển hóa cho gan. Thay vào đó có thể dùng các loại trà thảo mộc hỗ trợ gan (trà atiso, trà xanh…) ở mức độ hợp lý.

• Tập thể dục và kiểm soát cân nặng: Vận động nhẹ nhàng 30 phút mỗi ngày (đi bộ, yoga, đạp xe…) giúp cải thiện tuần hoàn máu qua gan và đốt cháy mỡ thừa. Duy trì cân nặng hợp lý sẽ giảm bớt tình trạng gan nhiễm mỡ – một yếu tố làm men gan tăng. Lối sống năng động cũng nâng cao hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống viêm tốt hơn.

• Khám sức khỏe định kỳ: Người có men gan cao nên kiểm tra chức năng gan theo lịch hẹn của bác sĩ (có thể mỗi 1–3 tháng tùy trường hợp) để theo dõi xu hướng tăng/giảm của men gan. Đồng thời siêu âm gan, xét nghiệm viêm gan virus… có thể được chỉ định nhằm đánh giá hiệu quả điều trị và ngăn ngừa biến chứng.

Sử dụng thảo dược hỗ trợ chức năng gan

Bên cạnh việc thay đổi lối sống, các liệu pháp từ thảo dược thiên nhiên cũng là gợi ý hữu ích để hỗ trợ bảo vệ gan. Trong đó, curcumin – hoạt chất chính có trong củ nghệ vàng – được khoa học chứng minh có nhiều tác dụng tích cực đối với gan. Curcumin là chất chống oxy hóa và chống viêm mạnh, giúp bảo vệ tế bào gan khỏi hư hại và thúc đẩy tái tạo mô gan. Nghiên cứu đăng trên tạp chí Journal of Translational Medicine cho thấy việc bổ sung curcumin đã giúp giảm đáng kể men gan ALT và AST ở bệnh nhân viêm gan mạn tính. Điều này mở ra hướng hỗ trợ điều trị cho những người men gan cao do viêm gan.

Trên thị trường hiện nay, có những sản phẩm ứng dụng tinh chất curcumin tự nhiên để hỗ trợ chức năng gan. Tiêu biểu là Curcumin tự nhiên Baniphar – một sản phẩm của Dược phẩm Bắc Ninh – với độ tinh khiết lên đến 95%. Sản phẩm này đã được Bộ Y tế cấp phép và được ghi nhận có công dụng chống oxy hóa, hạn chế gốc tự do, hỗ trợ giảm triệu chứng viêm loét dạ dày – tá tràng, hỗ trợ tốt cho gan và cải thiện chức năng gan cho người có men gan cao hoặc chức năng gan kém. Việc bổ sung curcumin thông qua các sản phẩm uy tín như Curcumin Baniphar có thể xem là biện pháp hỗ trợ an toàn, góp phần bảo vệ tế bào gan trong quá trình phục hồi. Tất nhiên, hãy sử dụng các sản phẩm này đúng hướng dẫn và tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng, để đảm bảo phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.

Men gan cao là vấn đề không thể chủ quan vì nó phản ánh sức khỏe lá gan của bạn đang bị đe dọa. Việc kết hợp giữa điều trị y khoa (theo chỉ dẫn bác sĩ) và thay đổi lối sống giữ vai trò then chốt giúp đưa men gan trở về mức bình thường. Hãy thực hiện chế độ ăn uống khoa học, sinh hoạt điều độ và tránh xa các tác nhân gây hại cho gan. Đồng thời, cân nhắc sử dụng thêm những dưỡng chất thiên nhiên như curcumin để tăng cường bảo vệ gan. Với sự chủ động chăm sóc và phòng ngừa, bạn hoàn toàn có thể kiểm soát được tình trạng men gan cao, giúp lá gan luôn khỏe mạnh để thực hiện tốt vai trò “nhà máy thải độc” của cơ thể.